MUỐI MẮC KHẺN MƯỜNG ĐENG

Hương vị núi rừng Mường Đeng

“Mắc khén” hay “ Mắc khẻn” là tên gọi khác nhau của mỗi vùng miền về một loại gia vị của người dân miền núi. Với vùng Tây bắc Việt Nam sẽ không còn xa lạ với cái tên hạt mắc khén hay hạt dổi khi kết hợp sẽ được một bát chẩm chéo mang đậm hương vị núi rừng.

Thế nhưng bạn hãy thử một lần đặt chân lên tới một huyện miền núi nằm ở phía Tây Xứ Thanh, bạn cũng sẽ thấy được hạt“Mắc khẻn” với tên gọi đặc trưng của đồng bào dân tộc Thái nơi đây làm nên món “Muối Mắc khẻn Mường Đeng” – một gia vị chấm mang một nét đặc trưng khác biệt tại Mường Đeng, xã Yên Thắng, huyện Lang Chánh. Là một vùng đất được thiên nhiên ưu ái ban tặng cho Lang Chánh khí hậu mát mẻ quanh năm cùng với hệ thống rừng nguyên sinh phong phú, vậy nên mắc khẻn hay dổi là loại cây có sẵn trong tự nhiên. Không biết từ bao giờ cây mắc khẻn đã có mặt tại một số vùng đồi núi tại Mường Đeng, vì vậy một số bà con đã cố gắng đưa giống loại cây này về trồng ngay sau vùng đất quanh nhà để dễ chăm sóc và thu hái.

Hầu hết các món ăn của đồng bào dân tộc Thái nơi đây đều sử dụng mắc khẻn làm gia vị. Loại gia vị này có mùi thơm nồng nàn, thơm hơn hạt Tiêu, cay nhè nhẹ, hơi gây tê khi thưởng thức, và đặc biệt hoàn hảo khi kết hợp cùng hạt Dổi. Đây là hai loại gia vị được xem là linh hồn ẩm thực nơi đây.

Mắc, theo tiếng Thái, có nghĩa là quả. Nhưng còn Khẻn thì không hề có chữ gì đồng nghĩa hay cả trong ngôn ngữ bản địa. Bởi vậy Mắc khẻn mãi mãi sẽ là một tên riêng, tự nhiên tồn tại như chính bản thân núi rừng hoang dã, bí hiểm mà cũng quá đổi quen thuộc với con người. Thực tế Mắc khẻn là một loài cây dại thuộc họ hồi, có tinh dầu, khi đơm trái sẽ kết thành những chùm quả nhỏ li ti, tỏa hương thơm dịu. Để làm được một sản phẩm muối Mắc khẻn mang hương vị núi rừng Mường Đeng của đồng bào nơi đây, bà con đã tự mình làm theo cách truyền thống để giữ được hương vị gốc của mắc khẻn và hạt dổi. Thường vào cuối hè, người dân thu hái Mắc khén bằng cách leo lên cây hái hay dùng câu liêm kéo những cành nhỏ có quả rơi xuống và buộc lại thành chùm. Sau khi thu hái, mắc khẻn sẽ được phơi tập trung dưới cái nắng vủa Mường Đeng để tách vỏ và thu được thành phẩm hạt mắc khẻn. Để dậy mùi thơm, mắc khén khô được rang đều trên chảo nóng. Vì mắc khén nhiều tinh dầu, nên sau khi rang phải để nguội từ 30 đến 40 phút mới đem đi giã, nghiền, hoặc xay thành bột. Điều này tránh cho bột không bị vón cục bởi tinh dầu. Hạt mắc khẻn được rang thủ công trên bếp lửa nồng băng củi của bà con dân tộc, một mẻ rang ấy được đảo đều tay trong nhiều giờ để mắc khẻn dậy mùi, đảo làm sao để hạt không bị cháy xém. Công đoạn này được các bà, các mẹ làm lâu năm thực hiện, dù có nóng bởi bếp củi cháy đượm hay những giọt mồ hôi chảy dài trên khuôn mặt, nhưng người dân nơi đây vẫn cần cù, chăm chỉ, nụ cười vẫn luôn nở trên môi của họ.

Để muối mắc khẻn thêm hương thơm, hạt dổi cũng là nguyên liệu để làm ra thành phẩm này. Hạt dổi sau khi được bà con thu hái về cũng phơi khô và đem nướng trên bếp lửa. Không sai khi nói mẹ thiên nhiên quá ưu ái cho núi rừngYên Thắng những loại cây đặc sắc. Hạt dổi sau khi được nướng có mùi thơm, sẽ được đem đi dã và trộn với hỗn hợp hạt mắc khẻn đã được xay trước đó.

Được sử dụng để muối có vị hơn, bà con nơi đây đã sử dụng muối hạt và mì chính để hòa quyện vào hỗn hợp trên sao cho muối không quá mặn . Vốn là một xã miền núi, ngoài mắc khẻn, hạt dổi thì ớt cũng là một loại gia vị không thể thiếu trong mỗi căn bếp của người đân đồng bào nơi đây. Ớt được thêm vào muối mắc khẻn được bà con thu hái, và phơi khô rồi xay nhuyễn. Hướng tới việc ai cũng có thể ăn được, nên lượng bột ớt thêm vào vừa đủ không quá cay đối với người sử dụng. Sau khi tất cả nguyên liệu được chế biến xong, công đoạn trộn thành phẩm được thực hiện bởi những đôi bàn tay khéo léo. Trộn làm sao để một hộp muối đến tay người tiêu dùng mang đủ hương vị thơm thơm của mắc khẻn, hơi nồng của hạt dổi nướng, cay nhẹ của bột ớt và đậm đà của muối. Tất cả đều gói gọn trong cái tên “ Muối mắc khẻn Mường Đeng” của núi rừng Lang Chánh.

Muối mắc khẻn không chỉ dùng để chấm các món ăn như xôi nếp nương, thịt trâu gác bếp hay các món hấp luộc… mà nó còn được dùng làm gia vị để tẩm ướp các món ăn để tăng thêm hương vị.

Cùng với măng rừng, Muối mắc khẻn đã và đang góp phần làm phong phú thêm văn hóa ẩm thực rừng núi của Lang Chánh. Nếu được đặt chân đến với nơi đây, đến gần hơn đến với Mường Đeng, xã Yên Thắng, bạn hãy một lần thưởng thức những món ăn chế biến từ gia vị này chắc chắn bạn sẽ không thể quên được hương vị đặc trưng của nó mà không phải ở đâu cũng tìm thấy được. Với tấm lòng hiếu khách và con người chân chất, thật thà đôn hậu của đồng bào dân tộc Thái nơi đây, sản phẩm Mắc mắc khẻn Mường Đeng sẽ mang đến cho du khách những trải nghiệm khó quên khi đến với miền sơn cước này.